Nhược thị là gì? Phương pháp chữa trị và phòng chống nhược thị

1. Nhược thị là gì?

Nhiều người thắc mắc rằng nhược thị là gì có chữa được không? Nhược thị, hay còn được biết đến là mắt lười, là tình trạng giảm khả năng nhìn của một mắt do sự phát triển thị giác không bình thường trong giai đoạn đầu đời. Mắt yếu sẽ có dấu hiệu như nhìn vào trong hoặc nhìn ra ngoài. Thời gian trôi qua, não dần phụ thuộc khá nhiều vào mắt khỏe hơn, cùng lúc đó thị lực mắt yếu lại trở nên kém hơn.

Hiện tượng nhược thị thường xuất hiện từ độ tuổi sơ sinh đến năm các bé 7 tuổi, là vấn đề phổ biến ở trẻ nhỏ và đang phát triển. Đây thường là nguyên nhân hàng đầu gây giảm chất lượng thị lực rất nhiều ở trẻ em. Trong một số trường hợp hiếm, cả hai mắt đều bị ảnh hưởng bởi tình trạng này. Nếu không được chăm sóc và điều trị kịp thời, nhược thị có thể dẫn đến mất thị lực vĩnh viễn.

2. Phân loại mức độ mắt lười

Trong tình trạng nhược thị, hay còn gọi là mắt lười, chúng ta thường chia thành ba mức độ khác nhau: 

2.1. Nhược thị nhẹ

Mắt có tầm nhìn từ 20/40 đến dưới 20/30 thường được xác định là trạng thái nhược thị nhẹ. Điều này có nghĩa là người bệnh vẫn có khả năng nhìn thấy dòng thứ 5 và 6 trên bảng đo thị lực mà không gặp nhiều khó khăn.

2.2. Nhược thị trung bình

Mắt có tầm nhìn từ 20/200 đến 20/50 thường được xác định là trạng thái nhược thị ở mức trung bình. Trong trường hợp này, người bệnh chỉ có khả năng nhìn thấy 4 dòng ở phía trên cùng của bảng đo thị lực.

2.3. Nhược thị nặng

Mắt có tầm nhìn dưới mức 20/200 thường được đặt chẩn đoán là trường hợp nhược thị nặng. Trong trạng thái này, người bệnh trải qua khả năng nhìn kém đến mức không thể nhận biết được các dòng trên bảng đo thị lực.

3. Nguyên nhân nhược thị ở mắt và yếu tố rủi ro

Nhược thị phát triển do sự bất thường trong thị giác, tác động đến đường thần kinh giữa võng mạc và não. Mắt yếu nhận ít tín hiệu hình ảnh hơn, làm giảm khả năng hòa hợp giữa hai mắt và gây hiệu ứng ngăn chặn hoặc bỏ qua thông tin từ mắt yếu. Mọi yếu tố làm mờ tầm nhìn hoặc gây biến dạng mắt có thể góp phần vào tình trạng nhược thị trở nên nặng hơn. Nguyên nhân chủ yếu bao gồm:

3.1. Lác mắt

Nguyên nhân chính của nhược thị thường xuất phát từ sự mất cân bằng trong vị trí của cơ mắt. Sự không đồng đều này có thể dẫn đến việc mắt nhìn chéo vào trong hoặc xoay ra ngoài, làm trở ngại cho khả năng làm việc đồng bộ giữa chúng.

Lác mắt là tình trạng khi hai mắt không duy trì sự thẳng hàng với nhau. Thường, đôi mắt của chúng ta di chuyển đồng thời để tạo ra hình ảnh chung. Nếu một trong hai mắt di chuyển không đồng bộ với mắt kia, bộ não sẽ điều chỉnh thị lực và ảnh hưởng đến cả mắt còn lại.

3.2. Bất thường khúc xạ

Bất thường về khúc xạ là sự biến đổi tự nhiên của cấu trúc mắt hoặc khả năng hội tụ của hai mắt không đồng đều, dẫn đến sự mờ đi của tầm nhìn. Nếu tình trạng bất thường này không được chữa trị kịp thời, có thể gây ra nhược thị. Các vấn đề khúc xạ thường bao gồm:

• Cận thị: khó khăn trong việc nhìn nhận các vật ở xa.
• Viễn thị :khó khăn trong việc nhìn thấy các vật ở cả gần và xa.
• Loạn thị: (giác mạc hình bầu dục): tầm nhìn trở nên mờ, nhòe, tạo khó khăn cho việc nhìn thấy các vật ở cự ly gần và cự ly xa.

3.3. Tắc nghẽn của trục thị giác

Mọi vấn đề ảnh hưởng đến chức năng của mắt đều có thể tạo ra hiện tượng mờ và dẫn đến nhược thị. Các tình trạng bao gồm:

• Sụp mí mắt: Một bên mí mắt rơi xuống, che khuất một phần của mắt.
• Đục thủy tinh thể Dấu hiệu đục xuất hiện trong thủy tinh thể, tạo ra sự mờ và gây ảnh hưởng đến tầm nhìn.
• Các vấn đề khác liên quan giác mạc.

3.4. Yếu tố rủi ro khác

Mọi trẻ đều đối diện với nguy cơ mắc bệnh nhược thị. Tuy nhiên, nguy cơ này tăng lên khi xuất hiện các yếu tố sau: 

3.4.1 Sinh non hoặc không đủ cân nặng

Những đứa trẻ sinh non (chào đời trước tuần 37 của thai kỳ) hoặc có trọng lượng dưới mức 2,5 kg thường dễ mắc phải tình trạng nhược thị. Trong trường hợp này, võng mạc của trẻ chưa có đủ thời gian để phát triển hoàn thiện do thiếu hụt oxy và chất dinh dưỡng. Chính vì thế khiến cho nguy cơ mắc các bệnh về mắt tăng cao hơn so với những trẻ chào đời đúng thời kỳ.

3.4.2 Tiền sử gia đình

Nguy cơ mắc nhược thị tăng lên đối với trẻ khi có các thành viên trong gia đình đã từng gặp vấn đề về mắt hoặc thị lực.

3.4.3 Chậm phát triển

Trẻ em đối mặt với khó khăn trong quá trình phát triển về cả thể chất, tâm trí và tinh thần thường có nguy cơ cao hơn về việc mắc phải tình trạng nhược thị so với những bạn đồng trang lứa khác.

4. Triệu chứng nhược thị và biểu hiện ở mắt

Dưới đây là những dấu hiệu nhược thị mà bạn cần nên biết: 

4.1. Mờ mắt

Mắt mờ hơn một bên so với bên còn lại có thể gây ra những vấn đề như đau đầu, khó khăn khi chụp hoặc ném đồ vật. Những khó khăn này có thể tạo ra trở ngại trong các hoạt động sinh hoạt hàng ngày và, càng để lâu sẽ làm ảnh hưởng xấu đến chất lượng thị lực.

4.2. Mỏi mắt

Khi mắt của trẻ phải hoạt động liên tục ở mức cường độ cao và không có thời gian nghỉ ngơi đủ, có thể dẫn đến tình trạng mệt mỏi, chớp mắt và dụi mắt. Nếu không được điều trị kịp thời, tình trạng này có thể gây ra những biến chứng đáng lo ngại cho sức khỏe của đôi mắt.

4.3. Lác mắt

Khi hai mắt không nằm thẳng hàng hoặc đang có nhiều hướng nhìn khác nhau, quá trình theo dõi môi trường xung quanh trở nên khó khăn. Một trong hai mắt sẽ phải làm việc nhiều hơn, và đồng thời não bộ cũng cần phải loại bỏ hoặc bỏ qua thông tin đến từ mắt không hoạt động chính xác, dẫn đến tình trạng mắt bị nhược thị theo thời gian.

4.4. Sụp mí

Khi 1 hoặc cả 2 bên mí mắt sụp xuống, nó không chỉ tạo ra sự cản trở trong tầm nhìn mà còn có rủi ro té ngã cho trẻ. Mặc dù sụp mí không gây mù lòa, nhưng lại là nguyên nhân chính dẫn đến suy giảm thị lực ở mắt, và từ đó có thể gây ra tình trạng nhược thị.

4.5. Nheo mắt

Trẻ thường thể hiện dấu hiệu là mắt nghiêng hoặc nheo khi nhìn bất kỳ thứ gì. Đây là biểu hiện rõ ràng về sự không ổn định trong thị lực, là dấu hiệu của sự cố gắng của mắt để điều tiết và nhìn rõ vật.

4.6. Nghiêng đầu, cổ khi nhìn

Trẻ thường thể hiện biểu hiện nghiêng đầu hoặc cổ khi họ nhìn về một hướng. Do một bên mắt có thị lực tốt hơn, trẻ có xu hướng ưa chuộng sử dụng mắt đó nhiều hơn. Kết quả là, độ hoạt động của một bên mắt được tăng cường hơn so với bên kia, điều này có thể dẫn đến tình trạng nhược thị.

5. Biến chứng mắt nhược thị

Mắt bị nhược thị có thể sẽ không có khả năng hồi phục trong suốt phần đời còn lại. Tình trạng nhược thị không chỉ làm giảm thị lực, mà còn ảnh hưởng đến độ nhạy tương phản, độ sắc nét, khả năng nhận biết không gian và khả năng tương tác với môi trường xung quanh. Bệnh nhân nhược thị thường trải qua suy giảm thị lực và trở nên khó khăn trong việc nhận biết đường viền và thị trường không gian.

Nhược thị không chỉ tác động đến mắt đã có dấu hiệu của nhược thị mà còn có thể ảnh hưởng đến mắt còn lại, theo một số nghiên cứu lâm sàng đã cho hay. Trẻ mắc nhược thị thường gặp nhiều khó khăn trong quá trình học tập, thể hiện qua việc đọc và trả lời câu hỏi trắc nghiệm chậm hơn so với trẻ không bị nhược thị. Một biến chứng khác của nhược thị là tình trạng lác mắt, mà theo thời gian có thể trở nên ngày càng nghiêm trọng do khả năng kết hợp hai mắt suy yếu.

6. Những ai thường mắc phải bệnh nhược thị?

Nhược thị thường xuất hiện nhiều ở trẻ em, gây ra tình trạng suy giảm thị lực, ảnh hưởng đến khoảng 3 trong 100 trẻ. Nếu không được điều trị từ khi còn nhỏ, tình trạng nhược thị có thể tiếp tục tồn tại đến khi trẻ trưởng thành. Đây cũng là nguyên nhân phổ biến nhất gây suy giảm thị lực một mắt ở những người trẻ và người trung niên. 

7. Nhược thị có chữa được không?

Nhược thị không phải là một vấn đề không thể giải quyết được. Đúng, nhược thị có thể được điều trị, tuy nhiên, việc điều trị muộn có thể gặp nhiều khó khăn hơn. Trong trường hợp nhược thị ở thanh thiếu niên và người lớn, quá trình trị liệu thường mất nhiều thời gian hơn và có khả năng kém hiệu quả so với việc bắt đầu điều trị khi còn trẻ. 

Do đó, nếu phụ huynh nhận thấy con trẻ thường xuyên nheo mắt, nghiêng đầu hoặc nhắm một mắt, việc đưa trẻ đến thăm bác sĩ nhãn khoa ngay từ khi xuất hiện các dấu hiệu này là quan trọng. Điều này giúp xác định được vấn đề nhược thị có chữa được không và áp đặt phác đồ điều trị kịp thời, tăng cơ hội chữa trị nhược thị hiệu quả và nhanh chóng.

8. Nhược thị có nên đeo kính không

Nhược thị nên đeo kính. Kính có khả năng điều chỉnh các tật khúc xạ, đặc biệt là những vấn đề như cận thị, viễn thị, và loạn thị, giúp bạn có một tầm nhìn rõ ràng hơn.

Nhu cầu đeo kính có thể phát sinh khi chỉ một trong hai mắt của bạn bị nhược thị, và mắt này yếu hơn so với mắt còn lại. Đeo kính sẽ giúp cân bằng tầm nhìn và giảm bớt sự mệt mỏi khi sử dụng mắt. Nên thảo luận với bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để đảm bảo lựa chọn kính phù hợp và đúng đắn cho tình trạng của bạn.

Cũng có nhiều câu hỏi khác như “ Bị cận không đeo kính có bị nhược thị không?”. Không đeo kính khi bạn bị cận thị có thể làm tăng nguy cơ phát triển thành nhược thị theo thời gian. Việc không sử dụng kính có thể gây áp lực lớn cho mắt và làm suy giảm khả năng nhìn rõ.

9. Điều trị nhược thị hiệu quả 

9.1. Đối với trẻ em

Trong khoảng thời gian 7 - 10 năm đầu sau khi sinh, hệ thống thị giác của trẻ phát triển một cách nhanh chóng. Những kết nối quan trọng giữa mắt và não bộ hình thành trong giai đoạn tăng trưởng và phát triển này. Vì thế, việc bắt đầu điều trị nhược thị càng sớm càng quan trọng, nhất là trong giai đoạn này.

Có hai phương pháp chính được sử dụng để điều trị nhược thị:

Miếng dán

Miếng dán đặt lên mắt là một phương pháp điều trị nhược thị, trong đó bạn sẽ áp dụng nó lên mắt khỏe mạnh trong khoảng vài tuần đến vài tháng. Quá trình điều trị này yêu cầu trẻ phải sử dụng mắt bị nhược thị, khiến cho miếng dán kích thích thị lực hoạt động ở mắt yếu hơn và hỗ trợ sự tham gia của não trong quá trình phát triển thị lực.

Việc sử dụng miếng dán nên được thực hiện trong khoảng sáu giờ mỗi ngày để đạt được hiệu quả tốt nhất. Nếu thời gian sử dụng miếng dán được giảm xuống, ví dụ như chỉ 2 giờ mỗi ngày, có thể làm cho trẻ cảm thấy thoải mái hơn nhưng không đạt được cải thiện đáng kể trong các triệu chứng nhược thị.

Dùng thuốc 

Bác sĩ có thể quyết định sử dụng thuốc atropine nhỏ giọt vào mắt khỏe của trẻ để tạm thời làm mờ nó, nhằm khuyến khích trẻ sử dụng mắt bị nhược thị, đặc biệt là khi họ tập trung vào việc nhìn vật ở gần. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc sử dụng atropine mỗi ngày bằng cách nhỏ giọt có thể mang lại hiệu quả tương tự như việc sử dụng miếng dán mắt. Loại thuốc nhỏ giọt atropine này có thể được sử dụng cho cả người lớn và trẻ em.Sử dụng atropine để điều trị nhược thị cho trẻ.

9.2. Điều trị bệnh ở người lớn

Hiện nay, thông tin từ các nghiên cứu về vấn đề nhược thị ở người lớn vẫn còn rất hạn chế, và tỷ lệ thành công của các phương pháp điều trị chưa được xác định rõ. Các nhà nghiên cứu đang tiếp tục nỗ lực để tìm hiểu liệu điều trị nhược thị ở người lớn có thể mang lại cải thiện đáng kể cho thị lực hay không.  

10. Phòng ngừa nhược thị

Để bảo vệ sức khỏe của đôi mắt, việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa nhược thị dưới đây sẽ mang lại nhiều lợi ích: 

10.1. Tư thế ngồi học đúng cách

Cha mẹ nên dành thời gian hướng dẫn con về tư thế ngồi học ngay từ khi còn bé để tránh rủi ro về nhược thị. Điều này bao gồm việc ngồi thẳng với lưng, giữ khoảng cách 30cm giữa mắt và trang sách, đồng thời đảm bảo phòng học có đủ ánh sáng tự nhiên. Các bậc phụ huynh cũng cần chú ý đến việc đặt bàn và ghế sao cho chúng phù hợp với tiêu chuẩn của từng cấp học, đồng thời đặt đèn học ở phía đối diện tay cầm bút để tối ưu hóa ánh sáng khi làm bài. 

10.2. Hạn chế cho trẻ tiếp xúc với màn hình ti vi, điện thoại, máy tính

Nhiều chuyên gia cho rằng, phụ huynh nên hạn chế thời gian cho trẻ xem tivi hoặc chơi game trong khoảng hơn hai giờ liên tục. Ánh sáng xanh phát ra từ các thiết bị này có thể gây hại và làm trầm trọng các vấn đề về mắt. Ngoài ra, nên tránh cho trẻ đọc sách trên xe, khi đang nằm ngửa hoặc ở những nơi thiếu ánh sáng, vì điều này cũng có thể ảnh hưởng đến sức khỏe thị lực của trẻ. Việc giữ cho môi trường học tập và giải trí của trẻ được tối ưu hóa ánh sáng có thể giúp bảo vệ đôi mắt nhỏ bé khỏi các vấn đề tiềm ẩn.

10.3. Xây dựng chế độ ăn uống hợp lý

Để hỗ trợ sự phát triển tốt nhất của thị lực ở trẻ, việc cung cấp các loại thực phẩm giàu dưỡng chất cho mắt là quan trọng. Mẹ và cha nên đảm bảo rằng trẻ được bổ sung đầy đủ rau xanh, trái cây, và thực phẩm chứa nhiều vitamin A, E, omega-3 trong chế độ dinh dưỡng hàng ngày của họ. Nhờ đó, sẽ giúp cung cấp các dưỡng chất cần thiết để duy trì và tăng cường sức khỏe của mắt, đồng thời hỗ trợ quá trình phát triển và chức năng của hệ thống thị giác.

10.4. Khám mắt cho trẻ thường xuyên

Làm cha mẹ, việc đưa trẻ thăm bác sĩ mắt định kỳ 2 lần mỗi năm là quan trọng để phát hiện sớm các dấu hiệu bị nhược thị và áp dụng biện pháp điều trị kịp thời.